کد مطلب:702 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:21

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

جزيه چيست و كيفيت اخذ آن چگونه است؟

جزيه مالياتي است كه حكومت اسلامي از اهل كتاب (يهودي، مسيحي و مجسوسي) كه در حمايت او هستند دريافت ميكند. برخي از خاورشناسان از اين موضوع سوء استفاده نمودهاند و گرفتن جزيه را نوعي تحميل ظالمانه و تجاوز به حريم مال و شخصيت و آبروي جزيه پردازان جلوه دادهاند. ما، در اين جا، از روي واقعيت جزيه، پرده برميداريم و اين موضوع را با كمال بي طرفي بررسي ميكنيم.
ميداينم هر حكومتي براي اداره امور كشور و تأمين وسائل زندگي و رفاه ملت و دفاع از مرزهاي مملكت، به بودجهاي نيازمند است وتمام يا قسمتي از اين بودجه را معمولا افراد مملكت، به صورت يك سلسله مالياتهاي مستقيم و غير مستقيم ميپردازند.
در مورد اصل قانون ماليات، جاي هيچ گونه اعتراضي نيست و اعتراض تنها جائي وارد است كه شيوه گرفتن و مقدار آن از صورت «عادلانه» بصورت «ظالمانه» درآيد، و هماهنگي بين درآمد پرداخت كنندگان و نيازهاي مملكت، و بين آنچه از آنان مطالبه ميشود منظور نگردد، و يا مالياتي كه از مردم گرفته ميشود، صرف عياشي و خوشگذراني و استفادههاي شخصي افراد معيني شود.
در اسلام، ماليات از مسلمانان به عناويني مانند «خمس و زكات» دريافت ميگردد و از غير مسلماناني كه تابع حكومت اسلامي هستند، بعنوان «جزيه» گرفته ميشود.
مهمترين تفاوت بين اين دو شيوه ماليات گيري، اين است كه درنوع نخست، تعيين مقدار آن، تا حدي به شخص پرداخت كننده واگذار ميشود، يعني مثلا شخص مسلمان، خود بايد بگويد كه در سال، چه اندازه پسانداز داشته و ميزان خمسي كه به او تعلق ميگيرد چه اندازه است، معمولا اظهارات خود او درباره ميزان دارائيش پذيرفته ميشود (هر چند در مواردي مانند زكات، حاكم يا اعزام مأموران خاصي، ميزان بدهي اشخاص از غلات و دامها و ... را معين ميكند).
ولي در نوع دوم، ماليات غالباً بطور سرانه دريافت ميشود.
و گاهي هم ممكن است به جاي محاسبه تعداد افراد، مقدار زميني كه تحت تصرف افراد است در نظر گرفته شود، و با تناسب موقعيت و ارزش آنها، ماليات گرفته شود. اين نوع ماليات را «خراج» مينامند و خراج غالباً از غير مسلمان تابع حكومت اسلامي بجاي جزيه گرفته ميشود (البته چنانچه از اراضي دولتي در دست فرد مسلماني باشد از او نيز ميتوان خراج گرفت) بنابراين مسلمان و ذمي از اين نظر تفاوت چنداني ندارد ليكن طبق آنچه از روايات شيعه و تعاليم ائمه عليهم السلام استفاده ميشود از ذميان يا بايد جزيه گرفته شود و يا خراج (وسائل الشيعه 11/68)
امام باقر عليالسلام در ضمن بياني ميفرمايد:
ذميان آنچه را كه در متن قرارداد پذيرفتهاند بايد بپردازند و امام مسلمانان بيش از آن حق ندارد از آنان مطالبهاي كند، ليكن اگر خواست جزيه را بطور سرانه از آنان ميگيرد، و ديگر نسبت به اموال و دامهاي آنان حقي ندارد و اگر خواست نسب به اموال و دامهاي آنان حساب كند، ديگر نميتواند ماليات سرانه بگيرد (وسائل 11/114 و 115)
در روايت ديگر ميفرمايد: ذميان براي تأمين جان و مال خود يا ماليات سرانه ميپردازند يا از زمين (حقوق اقليتها ص71، به نقل از سبل السلام 4/46) اين تفاوت ناشي از اين است كه مسلمان معمولا به مقررات اسلامي ايمان و اعتقاد دارند و همين ايمان او ميتواند بهترين ضامن اجراي قانون باشد و لذا اسلام اظهارات او را در مورد بسياري از درآمدها پذيرفته است اما غير مسلمان كه چنين اعتقادي ندارد، قانون مالياتي او طوري نيست كه توانسته باشد با كتمان حقايق از پرداخت آن شانه خالي كند.

---

: آية الله جعفر سبحاني
پرسشها و پاسخها